Blog Jalan Raya Malaysia (Malaysian Highway Blog): Titik konflik dan jenis-jenis persimpangan bertingkat / Conflict points and types of interchanges

Salam sejahtera,

Kali ini saya ingin bawakan kepada anda jenis-jenis persimpangan bertingkat yang lazim digunakan di jalan raya dan lebuh raya. Persimpangan bertingkat merupakan jenis persimpangan yang menggunakan beberapa buah jejambat, terowong mahupun tanjakan bagi membolehkan dua atau lebih jalan raya atau lebuh raya dihubungkan tanpa perlu bersilang dengan aliran trafik yang lain, sekaligus berupaya mengurangkan nahas jalan raya yang sering dikaitkan dengan persimpangan searas. Selain itu, had laju operasi juga dapat ditingkatkan kerana pengguna jalan raya tidak perlu berhenti untuk menukar ke arah lebuh raya yang diingini, kecuali di beberapa jenis persimpangan bertingkat. Konsep penggunaan jejambat dan terowong bagi memintas aliran trafik di beberapa arah yang berbeza tanpa bersilang dengannya dikenali sebagai pengasingan aras (grade separation).

Sebelum saya teruskan, saya perlu bercerita sepintas lalu mengenai persimpangan jalan raya. Persimpangan merupakan titik pertemuan yang menyambungkan antara dua buah jalan raya atau lebih. Bentuk persimpangan yang paling ringkas sekadar dibina dengan menyambungkan terus dua atau lebih jalan raya yang hendak dihubungkan, Hasilnya ialah persimpangan searas kerana tiada laluan bertingkat yang perlu dibina. Namun, keluar masuk persimpangan searas memerlukan pengguna jalan raya untuk menyeberangi beberapa aliran trafik dari arah yang berbeza,beza. Titik-titik persilangan antara beberapa aliran trafik ini dipanggil sebagai titik konflik. Titik-titik inilah yang menjadi sebab utama kemalangan jalan raya mudah berlaku di persimpangan searas.

Jadi bagaimana hendak menangani titik-titik konflik sebegini...? Pendekatan yang digunakan untuk meminimakan titik konflik adalah melalui pengasingan aras, iaitu pembinaan jejambat atau terowong untuk memisahkan aliran lalu lintas yang bersilang antara satu sama lain. Kenapa sekadar diminimakan dan bukannya titik konflik sifar...? Dua batang jalan raya yang dipisahkan melalui jejambat adalah satu situasi lintasan antara dua jalan raya yang mempunyai titik konflik sifar. Namun, titik konflik sifar juga bermaksud tiada sebarang sambungan antara kedua-dua jalan raya tersebut. Dengan kata lain, selagi ada sebarang hubungan antara dua batang jalan raya, selagi itulah titik konflik tetap wujud.

Jenis-jenis titik konflik

Terdapat lima jenis titik konflik yang lazim terdapat di jalan raya:-

Konflik capahan - Berlaku apabila lalu lintas sehala terpisah kepada dua di satu cabang trafik. Konflik capahan menyebabkan kadar aliran trafik semakin berkurangan, yang juga bermaksud jalan raya semakin lengang.
Konflik cantuman - Lawan kepada konflik capahan. Berlaku apabila dua aliran trafik yang berbeza bercamtum di satu persimpangan cabang. Ia mengakibatkan kadar aliran trafik semakin tinggi, sekaligus meningkatkan kesesakan.
Konflik lintasan - Berlaku apabila dua (atau lebih) aliran trafik yang tidak selari saling melintasi antara satu sama lain. Konflik lintasan inilah yang menjadi punca utama kemalangan di persimpangan searas.
Konflik jalinan - Menyerupai konflik lintasan tetapi melibatkan dua (atau lebih) aliran trafik yang sehala. Berlaku apabila ada kenderaan dari kedua-dua aliran trafik tersebut saling bertukar lorong, sama ada untuk memotong ataupun untuk keluar masuk jalan susur di persimpangan bertingkat, selalunya berlaku di persimpangan bunga cengkih dan antara dua persimpangan bertingkat yang terlalu rapat.
Konflik berbaris atau berhenti - Berlaku dalam aliran trafik yang sama. Ia berlaku apabila anda terpaksa mengekori kenderaan yang lebih perlahan di hadapan. Satu-satunya ubat bagi konflik berbaris ini adalah dengan memotong kenderaan yang lebih perlahan itu. Selain daripada itu, halangan trafik yang memaksa semua kenderaan di dalam aliran trafik yang sama untuk berhenti, seperti di persimpangan lampu isyarat dan plaza tol.

Titik-titik konflik pada persimpangan searas empat hala, tiga hala dan bulatan empat hala

Strategi untuk menjadikan persimpangan jalan raya lebih selamat adalah dengan meminimakan titik konflik. Sebuah persimpangan bulatan 4 hala biasa mempunyai 8 titik konflik, manakala simpang tiga biasa mempunyai 9 titik konflik. Namun, simpang empat biasa pula boleh mempunyai sehingga 32 titik konflik, yang mana kebanyakannya merupakan konflik lintasan.

Jadi bagaimana hendak mengurangkan titik konflik sebegini...? Jawapannya adalah dengan mengasingkan aliran trafik yang bersilang melalui pembinaan jejambat atau terowong. Melalui pengasingan aras, hanya beberapa titik konflik capahan dan cantuman sahaja yang wujud. Hasilnya ialah apa yang kita lihat sebagai persimpangan bertingkat.

Persimpangan bertingkat dibahagikan kepada 3 kumpulan utama, iaitu antara lebuh raya ekspres dengan bukan lebuh raya ekspres, persimpangan 3 hala antara dua lebuh raya, dan persimpangan 4 hala antara dua lebuh raya.

Jenis persimpangan bertingkat antara lebuh raya ekspres dengan bukan lebuh raya ekspres

Persimpangan berlian - Merupakan jenis persimpangan bertingkat yang paling ringkas. Apa yang diperlukan hanyalah jejambat bagi lintasan aliran trafik lebuh raya ekspres dan empat tanjakan bagi susur keluar masuk antara lebuh raya ekspres dengan jalan arteri yang dihubungkan. Maka, unsur lintasan searas masih wujud bagi lalu lintas di laluan bukan lebuh raya ekspres. Ia boleh dinaiktaraf menjadi 3 aras dengan menambah satu lagi jejambat untuk laluan terus bagi jalan raya yang dihubungkan itu. Namun, memandangkan lintasan searas masih wujud, ia tetap memerlukan pengguna jalan raya untuk berhenti, sekaligus menyumbang kepada faktor kesesakan. Justeru, pemilihan persimpangan berlian bagi menghubungkan antara dua buah lebuh raya tidak sepatutnya diterima sama sekali.

Persimpangan berlian mencapah (diverging diamond interchange) merupakan salah satu varian persimpangan berlian. Ia melibatkan pertukaran lorong pada laluan bukan ekspres; bagi kes memandu yang memandu di sebelah kiri seperti Malaysia, ia melibatkan pertukaran lorong trafik ke sebelah kanan selepas persimpangan lampu isyarat pertama, dan seterusnya kembali semula ke sebelah kiri selepas persimpangan lampu isyarat kedua. Contoh paling mudah boleh anda saksikan di Exit 1111 Persimpangan Freescale antara Lebuhraya Persekutuan FT2 dengan Lebuhraya Damansara-Puchong (LDP) E11. Namun, seperti varian persimpangan berlian yang lain, ia sama sekali tidak sesuai untuk menghubungkan antara dua lebuh raya ekspres.
Persimpangan perbandaran titik tunggal (single-point urban interchange; SPUI) merupakan satu lagi varian persimpangan berlian. Ia terhasil daripada modifikasi pemasaan lampu isyarat yang membolehkan pemasaan kitaran lampu isyarat dikurangkan bagi menambah baik aliran trafik. Contohnya ialah di Persimpangan Ampang di Jalan Lingkaran Tengah 2 Kuala Lumpur (KL MRR2) FT28.

Persimpangan parclo - Ada kalanya, tidak semua sukuan berhampiran jejambat yang mempunyai ruang mencukupi bagi pembinaan kesemua tanjakan keluar masuk. Maka, tanjakan-tanjakan tersebut dialihkan ke sukuan-sukuan yang mempunyai ruang mencukupi. Hasilnya ialah persimpangan parclo atau lebih dikenali sebagai persimpangan separa cengkih ataupun persimpangan berlian terlipat. Ia mudah direkabentuk dan boleh mempunyai antara 4-6 jalan susur, bergantung kepada fungsinya.
Persimpangan bulatan - merupakan gabungan antara persimpangan bulatan biasa dengan jejambat bagi aliran trafik terus lebuh raya. Ia sangat popular di United Kingdom kerana boleh digunakan untuk menghubungkan lebuh raya ekspres dengan banyak jalan raya sekaligus. Meskipun ia boleh digunakan untuk menghubungkan antara dua lebuh raya seperti di Exit 163 Persimpangan Seberang Jaya antara Lebuhraya Utara-Selatan E1 dengan Lebuhraya Butterworth-Kulim E15/FT4, namun ia tetap dianggap persimpangan antara lebuh raya dengan bukan lebuh raya kerana persimpangan bulatan sebenarnya dianggap sebagai persimpangan searas.

Jenis persimpangan bertingkat 3 hala antara dua lebuh raya

Persimpangan trompet - merupakan persimpangan bertingkat 3 hala yang paling lazim dan paling ringkas. Ia boleh dibina sebagai gantian bagi persimpangan searas 3 hala biasa. Sebuah simpang tiga boleh dinaiktaraf kepada persimpangan trompet dengan mengekalkan jalan-jalan susur belokan ke kiri, seterusnya membina sebuah jejambat bagi melintasi lebuh raya yang seterusnya melalui satu gelung sebelum berakhir sebagai persimpangan LILO untuk sebelah lagi bahagian lebuh raya. Rekaan sebegini sangat popular di kalangan pengendali lebuh raya tol kerana hanya satu sahaja plaza tol perlu dibina bagi mengutip tol bagi seluruh laluan keluar masuk, menjadikan persimpangan trompet sebagai persimpangan bertingkat lengkap yang paling ekonomik. Namun, ia masih ada 2 kelemahan utama, iaitu had laju reka bentuk yang rendah (sekitar 40-60 km/j) susulan jejari selekoh yang kecil, serta ia kurang cekap menggunakan tanah.
Persimpangan halaan T - merupakan jenis persimpangan bertingkat 3 hala yang lebih baik. Ia terbahagi kepada jenis halaan T separa (paling lazim) dan halaan T penuh (kurang lazim. Ia boleh dibina melalui 2 cara, sama ada dengan membina 2 jejambat ataupun 1 jejambat dan 1 terowong, bergantung kepada reka bentuknya. Sementara ia mampu memberikan had laju reka bentuk yang lebih tinggi (sehingga 80-90 km/j jika direkabentuk dengan baik), namun kos pembinaannya lebih mahal kerana lebih banyak struktur perlu dibina.

Jenis persimpangan bertingkat 4 hala antara 2 lebuh raya

Persimpangan bunga cengkih (cloverleaf) - merupakan persimpangan bertingkat 4 hala yang paling ringkas. Ia terdiri daripada hanya 1 jejambat, 4 tanjakan belokan ke kiri dan 4 tanjakan gelung, menjadikannya sebagai persimpangan bertingkat 4 hala paling murah dan paling ringkas. Pengguna yang terlepas tanjakan ke kiri juga masih berpeluang untuk ke kiri dengan memasuki tanjakan gelung sebanyak 3 kali. Kelebihan sama juga boleh dimanfaatkan untuk berpatah balik. Namun, ia mempunyai 3 kelemahan utama. Kelemahan pertama ialah persimpangan bunga cengkih banyak menggunakan tanah tetapi tidak pula dimanfaatkan dengan cekap. Selain itu, tanjakan-tanjakan gelung pula mempunyai had laju teka bentuk yang rendah, sama seperti persimpangan trompet. Kelemahan paling utama ialah konflik jalinan antara lalu lintas terus dengan lalu lintas yang keluar masuk tanjakan gelung. Justeru, rekaan untuk keluar masuk tanjakan gelung ditambah baik denagn membina laluan pemindahan berasingan bagi mengendalikan aliran trafik keluar masuk tanjakan gelung supaya tidak mengganggu aliran trafik terus.

Persimpangan bunga cengkih bertenggek (cloverstack) merupakan penambahbaikan pada persimpangan gelung sedia ada. Tanjakan-tanjakan gelung yang dikenalpasti mempunyai kadar aliran trafik yang tinggi digantikan dengan jejambat susur ke kanan, sekaligus menambah baik had laju rekabentuknya. Ia cara termurah untuk memperbaiki kelemahan konflik jalinan pada persimpangan bunga cengkih biasa.

Persimpangan bertenggek - dibina dengan menyusun dua pasangan tanjakan belokan ke kanan yang selari secara bertenggek, menjadikannya sebagai persimpangan bertingkat empat aras. Pemandu yang menggunakannya akan membelok ke kiri untuk keluar dari lebuh raya sebelum tanjakan utama berpecah kepada dua arah. Tidak kira arah yang diambil, tanjakan tersebut akan bercantum semula dengan tanjakan ke arah sama tetapi dari arah berlainan. Persimpangan bertenggek mampu mengendalikan aliran trafik berkapasiti tinggi dengan had laju reka bentuk yang tinggi, tetapi kos pembinaannya pula sangat mahal kerana melibatkan pembinaan banyak struktur jejambat.
Persimpangan turbin - dibina dengan laluan susur keluar ke kiri dan ke kanan berasingan sehingga membentuk turbin atau kincir angin.Seperti persimpangan bertenggek, ia juga mampu mengendalikan aliran trafik yang tinggi pada had laju reka bentuk yang tinggi. Namun, kosnya tetap mahal, meskipun tidaklah semahal persimpangan bertenggek.